Siedem grzechów głównych (3)

Siedem grzechów głównych to upowszechniony w kulturze spis podstawowych grzechów człowieka i wykroczeń przeciwko Bogu, samemu sobie i religii. W katolicyzmie był on znany już w okresie średniowiecza. Aktualna forma interpretacji spisu dokonana przez katechizm, nie nazywa uwzględnionych w nim pozycji „grzechami” ale „wadami”, które powstają wskutek powtarzania tych samych czynów, będących wynikiem skłonności do grzechu po popełnieniu innych grzechów. Pytania, które zrodziły się w mojej głowie pierwotnie tylko po to, aby pozostać w tym ustronnym miejscu w charakterze pytań retorycznych, ostatecznie postanowiłem zadać także i innym – skoro wydźwięk moich własnych odpowiedzi przybrał w międzyczasie pejoratywne zabarwienie. Zatem, czy tylko ja utwierdziłem się w przekonaniu, że tzw. „obieg” polskiej poezji współczesnej skażony jest kilkoma wadami („grzechami”) wyzierającymi zza poniższych znaków zapytania? Czy poezji towarzyszy (rzecz jasna umownie), któryś z siedmiu grzechów głównych? A może wszystkie? A może żaden z nich? Przekonajmy się…

Piotr Gajda: Jaki masz stosunek do własnego debiutu? Jakbyś scharakteryzował instytucję debiutu w ogóle?

Artur Fryz: Lubię swój debiut. Oczywiście, jeśli idzie o poetycki debiut książkowy. Inne debiuty, poza seksualnym, niespecjalnie pamiętam. Z debiutem w moim przypadku było tak, że z racji jego specyfiki i tego, że byłem już człowiekiem w pewnym wieku zupełnie nie liczyło się dla mnie to, że to pierwsza moja książka. Ważna była sama książka: „miasto nad bitwą. 24 sonety municypalne”. To co w niej jest. Nie brała udziału w żadnych konkursach. Nikt jej jako debiutu nie omawiał. Jednak doczekała się recenzji na łamach prasy ogólnopolskiej a co ważniejsze dorobiła się drugiego wydania, co w przypadku książek poetyckich dzisiaj nieczęste. Kiedy wymyślałem konkurs na poetycki debiut książkowy roku w Kutnie (był rok 2004), sytuacja była dla debiutantów trudna, a konkursów tego typu było niewiele. Dzisiaj jest ich znacznie więcej i myślę sobie, że teraz jest deficyt inicjatyw wspierających kolejne książki poetyckie danego autora. Skoro rynek nie ułatwia poetom wydawania książek, niech się to dzieje przez różne społeczne i państwowe inicjatywy. Nagradzajmy za drugą, trzecią i może piątą książkę. Zachęcam.

PG: Czy Twoim zdaniem możemy jeszcze w Polsce mówić o ogólnopolskim obiegu krytyczno-literackim? Czy uważasz, że ostatnia dekada w polskiej poezji współczesnej doczekała się choćby śladowego omówienia?

AF: Myślę, że nie możemy mówić o takim ogólnopolskim obiegu, ale ja z tego powodu nie płaczę. Uważam, że to naturalne. To, co nazywamy kulturą starożytnych Aten adresowane było wówczas, kiedy powstawało do najwyżej kilkudziesięciu tysięcy ludzi. Całe Ateny liczyły około 150 tysięcy mieszkańców. To taka liczba, jaka dzisiaj zamieszkuje w Polsce obszar powiatu. A żywimy się tą kulturą już dwa tysiące lat. Nie jest wykluczone, że to, co rodzi się w literaturze, dajmy na to w powiecie tomaszowskim czy kutnowskim, jest równie ważne jak zjawiska opisywane w tzw. mediach centralnych. Ta atomizacja życia literackiego nie wydaje mi się czymś złym. Co nie znaczy, że nie istnieje potrzeba spojrzenia całościowego. Cenię takie próby ogarnięcia przynajmniej ważniejszych aktualnych zjawisk literackich. Nie do przecenienia w dziedzinie poezji jest tu np. aktywność Karola Maliszewskiego. Jeśli można mówić o przynajmniej śladowym omówieniu ostatniej dekady, to chyba w jego przypadku. Ale oczywiście rzecz wciąż jest do opisania. Ważne to dla mni także z egoistycznego punktu widzenia, bo wszak w ostatniej dekadzie ukazały się niemal wszystkie moje dotychczas wydane tomiki.

PG: Czy w naszym kraju istnieje wyraźny podział na środowiska poetyckie, czy raczej mamy do czynienia z pojedynczymi nazwiskami rozrzuconymi po kraju –  kojarzonymi wyłącznie geograficznie?

AF: Są chyba jakieś nie tyle środowiska, co przyjaźnie poetyckie. Geografia odgrywa tu dużą rolę, wzmocniona przez pisma literackie. Wyraźnie widać mocne ośrodki, wokół których krystalizuje się jakaś wizja poezji. Tak jest w przypadku Wrocławia z Portem Literackim. Coraz silniejszą rolę odgrywa Sopot i środowisko „Toposu”, bo o takim można już mówić. Charakterystyczne, że wśród pięciu książek, wydanych w roku 2011, nominowanych do nowej poetyckiej nagrody „Orfeusza” znalazły się trzy wydane przez Towarzystwo Przyjaciół Sopotu i dwie Portu Literackiego. Wybrzeże i Śląsk rządzą chyba dziś geograficznie w poezji. Goni te ośrodki Łódź wraz z okolicami, nieco pola ustępują ostatnio Warszawa i Kraków. Warto jednak podkreślić, że wymienione ośrodki przygarniają poetów z różnych okolic Polski. Wszak nagrodzony Silesiusem we Wrocławiu debiutant Tomasz Bąk jest mieszkańcem Tomaszowa Mazowieckiego, zaś nominowana do Orfeusza książka Wojciecha Kudyby wydana w Sopocie, napisana została przez poetę mieszkającego na stałe w Nowym Sączu.

PG: Jaki jest Twój stosunek do nagród literackich w Polsce? Pełnią obiektywną rolę opiniotwórczą, tworzą określone hierarchie literackie? Czy jest uprawnione, aby ich werdykty umownie nazywać „środowiskowymi”?

AF: Myślę, że w wielu przypadkach dostrzec można pewną „środowiskowość” tych nagród. Jednak, jak już wspomniałem, nie płaczę wcale po stracie ogólnopolskiego, uniwersalnego obiegu literatury i nie cierpię z powodu braku niepodważalnego obiektywizmu werdyktów różnych konkursowych gremiów. Chcę wierzyć, że sporo jest jurorów dobrej woli. A że dziś nie sposób objąć całości zjawisk, to jest przekleństwo, ale i nieodparty urok wielości. Nie boli mnie to, bo wszak nie w nagrodach leży siła literatury. Ostatnio wielkim odkryciem była dla mnie lektura tomiku Olgi Kubińskiej „Zaduszki”. Nie znalazła się ta książka wśród dwudziestki nominowanych do Orfeusza, choć z kuluarowyh opowieści wiem, że niektórzy z jurorów zwrócili na nią uwagę. Ale ja, jej anonimowy czytelnik, byłem wyjątkowo obdarowany. Przez kilka dni życie smakowało mi inaczej. To jest sens wydawania poetyckich książek. Jeśli taka lektura poetycka mi się zdarza, a zdarza mi się co jakiś czas, mogę mieć werdykty wszystkich szacownych gremiów w głębokim poważaniu. Zarazem jednak nawołuję: fundujcie poetom nagrody! Niech i oni, choć przez parę dni pławią się w luksusie i atmosferze sukcesu. Nie żałujmy im tego doświadczenia. Jak są mistrzami pióra, to i z tego jakoś się wywiną, jak nie są – to może zainwestują w naszą gospodarkę.

PG: Którzy poeci nadają ton współczesnej poezji? Czy w ostatnim czasie dołączyły do nich kolejne nowe nazwiska?

AF: Nigdy jakoś nie naśladowałem współczesnych świadomie, więc nie wiem, którzy z nich ton współczesności nadają. Ci, których podpatrywałem, już odeszli w krainę cieni: Psalmista, Villon, Sęp-Szarzyński, Czechowicz, Białoszewski, Brodski, Herbert, Norwid, Stachura, Baudeleaire, Rilke, Eliot, Pound, Mandelsztam, Kawafis. Mam jednak jakieś swoje hierarchie. I pierwszą dwunastkę Żywych Poetów pewnie ułożyłbym tak: Tadeusz Różewicz, Jarosław Marek Rymkiewicz, Bohdan Zadura, Ewa Lipska, Krzysztof Karasek, Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki, Janusz Styczeń, Janusz Szuber, Piotr Sommer, Marcin Świetlicki, Wojciech Kass i Wojciech Wencel. Oni pewnie nadają ton. Jeśli chodzi o tych, którzy debiutowali w ostatniej dekadzie, to wielkie wrażenie zrobili na mnie Krzysztof Bieleń, Mariusz Więcek i Anna Wieser. Z tych starszych, ale godnych uwagi, warto pamiętać o Sławku Matuszu i Jurku Suchanku. Oni jeszcze nie powiedzieli ostatniego słowa, ale ostatnio wydane wybory ich wierszy pokazują, że zrobili już naprawdę sporo. I jeszcze, choć nie wiem, gdzie ją chronologicznie umieścić, bo debiutowała w latach 90-tych, to czuję, że nie mogę tego nazwiska opuścić: Marta Podgórnik. I… mógłbym wymieniać więcej, bo czytam dużo wierszy i uważam, że choć przemysł wydobywczy w Polsce znajduje się w kryzysie, to z wydobywaniem z siebie niebanalnego słowa nie jest w naszym kraju najgorzej.

PG: Portale poetyckie – jaką pełnią rolę?

AF: Myślę, że bardzo ważną. Zwłaszcza młodzi ludzie, którzy już rzeczywistość wirtualną traktują już jak bardzo ważny składnik rzeczywistości w ogóle, mogą znaleźć tam przestrzeń dla siebie. Mniej tu nacisków pieniądza i władzy, trochę większa ulotność i niepewność kryteriów. Ja uwielbiam przedmioty, które niosą słowo w sposób nieco bardziej trwały niż internet: książki, czasopisma. Przeraża mnie nieco ulotność słowa w internecie. Ale to świetne narzędzie, choćby w przypadku imprez literackich. Dzięki internetowi o „Złotym Środku Poezji” w Kutnie mogą się dowiedzieć Polacy na całym świecie i nie muszę w tym celu całować w dupę dziennikarzy z ogólnopolskich mediów na przykład lub płacić za promocję wierszy jak za reklamę piwa.

PG: Jaka według Ciebie jest przyszłość poezji?

AF: Poezja, jak wszystko, nie ma tu przyszłości. No Future. Tylko cudownie ponure, co rusz się przejaśniające TERAZ.

* Artur Fryz – urodzony w 1963 roku w Ostrowie Wielkopolskim. Ukończył filologię polską na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 2005 roku organizuje Festiwal „Złoty Środek poezji”. Mieszka w Kutnie. Wydał tomy poetyckie: miasto nad bitwą. 24 sonety municypalne (2001), przed zamknięciem (2002), wspólne miejsca (2007) i czytanie z księgi świętego kłapouchego (2010).