Nakładem Instytutu Mikołowskiego im. Rafała Wojaczka
ukazał się tom wierszy Witolda Wirpszy „Drugi opór”.
O książce:
W roku 1965 ukazały się dwie książki Witolda Wirpszy:
zbiór szkiców pt. Gra znaczeń nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego
oraz, w Czytelniku, tom poezji pt. Drugi opór, gromadzący utwory z lat
1960-1964. Motywem konsekwentnie obecnym od samego początku w recepcji poezji
Wirpszy, podobnie jak intelektualizm czy konceptyzm, jest jej wymiar
moralistyczny. Nazywany był „poetą wielkiej pasji moralnej” w okresie
socrealizmu i „poetą moralnym” oraz „poetą moralnego porządku” podczas przełomu
październikowego.
Etyczny horyzont dzieła Wirpszy dostrzegany jest także
wyraźnie w szczytowej fazie prowadzonego przezeń eksperymentu. Ryszard
Matuszewski, recenzując tom Drugi opór, notował: „w wierszach jego kipi
pasja, nie potrafi on nigdy ukryć wzruszeń i namiętności, które nim powodują,
są źródłem pozornie suchych i zobiektywizowanych analiz psychologicznych,
uzupełniających wiele jego wierszy. Na szczęście. Dzięki temu jest on poetą
żywym, a jego `gra znaczeń` nie jest tylko czczą zabawą w słowa” (Moralista
ironiczny. „Życie Literackie” 1966, nr 10). Edward Balcerzan zaś w recenzji
z tego zbioru, wyraził pogląd, że „Wirpsza jest w każdym w y j ś c i u swej
`gry` nieomal werystą”. Zakorzenienie weryzmu dzieła poetyckiego Wirpszy, jego
osadzenie w rzeczywistości, wynikać ma ze szczególnego użycia języka. Balcerzan
zobaczył to, co najistotniejsze w akcie tworzenia autora Drugiego oporu
w „wyrwaniu znaku z przypisanej mu w języku siatki znaczeń, kreacji nowych
znaków”. Nie nazwał co prawda jeszcze Wirpszy „lingwistą”, ale de facto
zdefiniował istotę jego gestu poetyckiego w tym właśnie duchu. Nie poprzestał
przy tym na teoretycznym określeniu zasad „gry znaczeń”, mającej polegać na
odrywaniu znaków od rzeczywistości i nakładaniu ich na siebie, zderzaniu i
organizowaniu nowych; ale precyzyjnie rozpisał, demonstrując na przykładach z
wierszy, katalog reguł tej nowej gry, które rychło zaczną być rozpoznawane jako
chwyty pozwalające zidentyfikować poetykę lingwistyczną. Wskazał m.in. na „grę
instrumentacyjną”, „grę odległych spięć znaczeniowych”, „symetrię znaczeniową”,
„wyciemnienie związków syntaktycznych wiersza, spotęgowaną eliptyczność”.
Balcerzan chciał uprzedzić także nieporozumienia i uproszczenia związane z
pojmowaniem poezji jako zabawy. Poezja, jak dowodził, nie może być tylko
zabawą, albowiem „to samo słowo `gra` niesie informację”, w zdaniu poetyckim
pojawia się wiedza, która jest możliwa tylko w poezji, co krytyk proponuje
nazwać „poznaniem lirycznym”. Autor wychodzi od interpretacji świata do zabawy,
ale „jego podmiot – poprzez grę – do rzeczywistości, do jej zaatakowania
dochodzi”. Zatem „jego gra jest, w konsekwencji, grą o wartości poznawcze”.
Drugi opór może być zatem czytany jako pionierskie dzieło tej fazy
polskiego lingwizmu poetyckiego, które otwiera nie tylko nowy rozdział w
dokonaniach Witolda Wirpszy, ale otwiera też przedpole eksperymentów i buntu
językowego w poezji pokolenia 68, czerpiącego już “pełnymi garściami” z
twórczości oryginalnej i teoretycznych koncepcji autora Gry znaczeń.
Dariusz Pawelec
WITOLD
WIRPSZA
Ur. 4.12. 1918 r. w Odessie,
zm. 16.09. 1985 w Berlinie, gdzie został pierwotnie pochowany (obecnie grób
pisarza znajduje się w Warszawie przy. ul. Wałbrzyskiej). Poeta, prozaik,
krytyk, tłumacz z j. niemieckiego. Mąż Marii Kureckiej. Szkołę średnią ukończył
w Gdyni (1936). Debiutował poetycko w „Kuźni Młodych” (1935). Studiował na
Wydziale Prawa UW oraz, równocześnie, pianistykę w Wyższej Szkole Muzycznej. We
wrześniu 1939, po obronie Oksywia, osadzony w oflagu Neubrandenburg, następnie
w Grossborn, czego świadectwem są jego Listy z oflagu (2015). Po wojnie
zamieszkał w Krakowie. W latach 1947-1956 mieszkał w Szczecinie. W latach
1956-57 pracował w redakcjach „Po prostu” i „Nowej Kultury” w Warszawie. Po
pobytach na stypendiach w Berlinie (1967-68 i 1970) oraz w Lucernie (1970)
zamieszkał w roku 1971 w Berlinie Zachodnim. Po publikacji w j. niemieckim Polaku,
kim jesteś? (1971) i odmowie przedłużenia paszportu, w roku 1972 podjął
wraz żoną decyzję o emigracji. Współpracował m.in. z paryską „Kulturą” i
berlińskim „Archipelagiem”. Autor wielu zbiorów poezji (debiutancki tom Sonata
w roku 1949), książek eseistycznych (w tym Gra znaczeń z r. 1965),
sztuk teatralnych (zebranych w tym tomie), a także zbiorów opowiadań i powieści
(w tym Sama niewinność, opublikowana dopiero po śmierci autora w r.
2017).
Witold Wirpsza Drugi opór
Wiersze 1960-1964
Wydanie II, 2020
Opracował i posłowiem opatrzył: Dariusz Pawelec
Stron: 92
ISBN: 978-83-65250-77-3
Format: a5 (145 x 205 mm)
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Biblioteka Arkadii - Pisma katastroficznego, tom 181
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury