Nakładem Instytutu Mikołowskiego im. Rafała Wojaczka ukazał się tom wierszy Witolda Wirpszy „Drugi opór”.
O książce:
W roku 1965 ukazały się dwie książki Witolda Wirpszy: zbiór szkiców pt. Gra znaczeń nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego oraz, w Czytelniku, tom poezji pt. Drugi opór, gromadzący utwory z lat 1960-1964. Motywem konsekwentnie obecnym od samego początku w recepcji poezji Wirpszy, podobnie jak intelektualizm czy konceptyzm, jest jej wymiar moralistyczny. Nazywany był „poetą wielkiej pasji moralnej” w okresie socrealizmu i „poetą moralnym” oraz „poetą moralnego porządku” podczas przełomu październikowego.
Etyczny horyzont dzieła Wirpszy dostrzegany jest także wyraźnie w szczytowej fazie prowadzonego przezeń eksperymentu. Ryszard Matuszewski, recenzując tom Drugi opór, notował: „w wierszach jego kipi pasja, nie potrafi on nigdy ukryć wzruszeń i namiętności, które nim powodują, są źródłem pozornie suchych i zobiektywizowanych analiz psychologicznych, uzupełniających wiele jego wierszy. Na szczęście. Dzięki temu jest on poetą żywym, a jego `gra znaczeń` nie jest tylko czczą zabawą w słowa” (Moralista ironiczny. „Życie Literackie” 1966, nr 10). Edward Balcerzan zaś w recenzji z tego zbioru, wyraził pogląd, że „Wirpsza jest w każdym w y j ś c i u swej `gry` nieomal werystą”. Zakorzenienie weryzmu dzieła poetyckiego Wirpszy, jego osadzenie w rzeczywistości, wynikać ma ze szczególnego użycia języka. Balcerzan zobaczył to, co najistotniejsze w akcie tworzenia autora Drugiego oporu w „wyrwaniu znaku z przypisanej mu w języku siatki znaczeń, kreacji nowych znaków”. Nie nazwał co prawda jeszcze Wirpszy „lingwistą”, ale de facto zdefiniował istotę jego gestu poetyckiego w tym właśnie duchu. Nie poprzestał przy tym na teoretycznym określeniu zasad „gry znaczeń”, mającej polegać na odrywaniu znaków od rzeczywistości i nakładaniu ich na siebie, zderzaniu i organizowaniu nowych; ale precyzyjnie rozpisał, demonstrując na przykładach z wierszy, katalog reguł tej nowej gry, które rychło zaczną być rozpoznawane jako chwyty pozwalające zidentyfikować poetykę lingwistyczną. Wskazał m.in. na „grę instrumentacyjną”, „grę odległych spięć znaczeniowych”, „symetrię znaczeniową”, „wyciemnienie związków syntaktycznych wiersza, spotęgowaną eliptyczność”. Balcerzan chciał uprzedzić także nieporozumienia i uproszczenia związane z pojmowaniem poezji jako zabawy. Poezja, jak dowodził, nie może być tylko zabawą, albowiem „to samo słowo `gra` niesie informację”, w zdaniu poetyckim pojawia się wiedza, która jest możliwa tylko w poezji, co krytyk proponuje nazwać „poznaniem lirycznym”. Autor wychodzi od interpretacji świata do zabawy, ale „jego podmiot – poprzez grę – do rzeczywistości, do jej zaatakowania dochodzi”. Zatem „jego gra jest, w konsekwencji, grą o wartości poznawcze”. Drugi opór może być zatem czytany jako pionierskie dzieło tej fazy polskiego lingwizmu poetyckiego, które otwiera nie tylko nowy rozdział w dokonaniach Witolda Wirpszy, ale otwiera też przedpole eksperymentów i buntu językowego w poezji pokolenia 68, czerpiącego już “pełnymi garściami” z twórczości oryginalnej i teoretycznych koncepcji autora Gry znaczeń.
Dariusz Pawelec
WITOLD WIRPSZA
Ur. 4.12. 1918 r. w Odessie, zm. 16.09. 1985 w Berlinie, gdzie został pierwotnie pochowany (obecnie grób pisarza znajduje się w Warszawie przy. ul. Wałbrzyskiej). Poeta, prozaik, krytyk, tłumacz z j. niemieckiego. Mąż Marii Kureckiej. Szkołę średnią ukończył w Gdyni (1936). Debiutował poetycko w „Kuźni Młodych” (1935). Studiował na Wydziale Prawa UW oraz, równocześnie, pianistykę w Wyższej Szkole Muzycznej. We wrześniu 1939, po obronie Oksywia, osadzony w oflagu Neubrandenburg, następnie w Grossborn, czego świadectwem są jego Listy z oflagu (2015). Po wojnie zamieszkał w Krakowie. W latach 1947-1956 mieszkał w Szczecinie. W latach 1956-57 pracował w redakcjach „Po prostu” i „Nowej Kultury” w Warszawie. Po pobytach na stypendiach w Berlinie (1967-68 i 1970) oraz w Lucernie (1970) zamieszkał w roku 1971 w Berlinie Zachodnim. Po publikacji w j. niemieckim Polaku, kim jesteś? (1971) i odmowie przedłużenia paszportu, w roku 1972 podjął wraz żoną decyzję o emigracji. Współpracował m.in. z paryską „Kulturą” i berlińskim „Archipelagiem”. Autor wielu zbiorów poezji (debiutancki tom Sonata w roku 1949), książek eseistycznych (w tym Gra znaczeń z r. 1965), sztuk teatralnych (zebranych w tym tomie), a także zbiorów opowiadań i powieści (w tym Sama niewinność, opublikowana dopiero po śmierci autora w r. 2017).
Witold Wirpsza Drugi opór
Wiersze 1960-1964
Wydanie II, 2020
Opracował i posłowiem opatrzył: Dariusz Pawelec
Stron: 92
ISBN: 978-83-65250-77-3
Format: a5 (145 x 205 mm)
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Biblioteka Arkadii - Pisma katastroficznego, tom 181
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz